વ્યાપાર
├── વ્યાખ્યા
│   └── વસ્તુઓ અને સેવાઓની સ્વૈચ્છિક આપ-લે 
│
├── પ્રકારો
│   ├── આંતરિક વ્યાપાર
│   │   └── દેશની અંદર થતી સેવા અને ચીજવસ્તુઓની આપ-લે 
│   └── આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપાર
│       ├── જુદા જુદા દેશો વચ્ચે થતી સેવા અને ચીજવસ્તુઓની આપ-લે 
│       └── દેશના વિકાસ માટે ચાલકબળ ગણવામાં આવે છે 

├── ભારતીય વ્યાપારનો ઇતિહાસ
│   ├── પ્રાચીન સમય
│   │   ├── વ્યાપાર મુખ્યત્વે સ્થાનિક બજારો પૂરતો સીમિત હતો 
│   │   └── પ્રારંભિક સ્વરૂપ 'વિનિમય વ્યવસ્થા' હતી 
│   ├── 18મી સદી
│   │   └── ભારત દ્વારા નિર્માણ પામેલી વસ્તુઓની આરબ દેશો અને યુરોપમાં નિકાસ થતી હતી 
│   ├── બ્રિટિશ શાસન (દ્વિતીય તબક્કો)
│   │   └── ભારતમાંથી પ્રાથમિક ચીજવસ્તુઓની નિકાસ અને બ્રિટન જેવા દેશોમાંથી ઔદ્યોગિક પેદાશોની આયાત થતી હતી 
│   ├── આઝાદી પછી (તૃતીય તબક્કો)
│   │   ├── ભારતના ઉદ્યોગોનો વિકાસ થયો 
│   │   ├── સંચાર અને પરિવહનના ક્ષેત્રે ટેકનોલોજીના વિકાસથી વિદેશ વ્યાપારને લાભ થયો [cite: 38]
│   │   └── 1991 પછીની ઉદારીકરણ, વૈશ્વિકીકરણ અને ખાનગીકરણની નીતિથી વ્યાપાર વધ્યો, ખાસ કરીને સોફ્ટવેર ક્ષેત્રે 
│
├── જરૂરિયાત અને મહત્વ
│   ├── આયાત દ્વારા કાચો માલ, ટેકનિકલ જાણકારી, ઉપકરણો વગેરે મેળવી શકાય છે 
│   ├── નિકાસ દ્વારા નવનિર્મિત ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓનું વેચાણ થાય છે 
│   └── આર્થિક વિકાસની દ્રષ્ટિએ આયાત અને નિકાસ બંનેનું મહત્વ છે 
│
├── ભારતનો વિદેશ વ્યાપાર: આયાત-નિકાસ
│   ├── યુરોપથી (જર્...ોની હેરફેર માટે વપરાય છે 
│   │   │   └── ઉદાહરણો: ઓખા અને બેટ દ્વારકા 
│   │   └── ફેરબદલી માટેનું બંદર (Trans-shipment Port)
│   │   │   └── મોટી સ્ટીમરો (મધર શીપ)માંથી માલ નાની સ્ટીમરોમાં (ડોટર શીપ) ફેરબદલી કરવામાં આવે છે 
│   │   │   └── ઉદાહરણ: સલાયા, ગુજરાત 
│
├── વ્યાપારિક સંગઠનો
│   ├── મુક્ત વ્યાપાર પ્રદેશ / વિશિષ્ટ આર્થિક પ્રદેશ (SEZ)
│   │   ├── ઔદ્યોગિક એકમો પરના નિયંત્રણો દૂર કરીને આયાતી માલ પરની જકાત નાબૂદ કરવામાં આવે છે 
│   │   └── ઉદાહરણ: ગુજરાતમાં કંડલા સ્પેશિયલ ઈકોનોમિક ઝોન 
│   ├── વ્યાપારિક સંઘો
│   │   ├── સામાન્ય વ્યાપારી સંબંધો ધરાવતા દેશોનો સમૂહ 
│   │   ├── સદસ્યતા પર અંતર, પરંપરાગત સંબંધો અને ભૂ-રાજનૈતિક સહયોગ અસર કરે છે [cite: 78]
│   │   ├── ઉદાહરણો: આસિયાન, સી.આઈ.એસ., યુરોપિય સંઘ, ઓપેક, સાર્ક, સાફટા [cite: 83-121]
│   └── વિશ્વ વ્યાપાર સંગઠન (WTO)
│       ├── ગેટ (GATT) નો વિકલ્પ 
│       ├── મુખ્ય મથક જિનીવા ખાતે 
│       └── સભ્ય દેશો વચ્ચેના વ્યાપાર સંબંધોમાં ભેદભાવ દૂર કરવા, જકાત ઘટાડવા અને વિવાદોનું નિવારણ કરવાનું કાર્ય કરે છે 

---

├── બંદરો: આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારના પ્રવેશદ્વારો 
│   ├── મહત્વ
│   │   ├── દરિયાઈ વ્યવહાર અને ભૂમિ પરના વ્યવહારને જોડે છે 
│   │   ├── ચીજવસ્તુઓ ચડાવવા, ઉતારવા અને સંગ્રહ કરવા માટે સગવડ આપે છે 
│   │   └── દેશના આયાત-નિકાસ માટે મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે [cite: 151, 152]
│   ├── પ્રકારો
│   │   ├── દરિયાઈ બંદર
│   │   │   └── ઉદાહરણો: મુંબઈ, ન્યુયોર્ક, શાંધાઈ 
│   │   ├── નદી બંદર
│   │   │   └── ઉદાહરણો: કોલકાતા (હુગલી નદી પર), લંડન (ટેમ્સ નદી પર) 
│   │   ├── સરોવર બંદર
│   │   │   └── ઉદાહરણો: ડુલુથ, શિકાગો [cite: 169]
│   │   ├── નહેર બંદર
│   │   │   └── ઉદાહરણો: પોર્ટ સઈદ, સુએઝ (સુએઝ નહેર પર) 
│   │   ├── ફેરી બંદર
│   │   │   └── નજીકના વિસ્તારો કે ટાપુઓ વચ્ચે માનવ અને વાહનોની હેરફેર માટે વપરાય છે 
│   │   │   └── ઉદાહરણો: ઓખા અને બેટ દ્વારકા 
│   │   └── ફેરબદલી માટેનું બંદર (Trans-shipment Port)
│   │   │   └── મોટી સ્ટીમરો (મધર શીપ)માંથી માલ નાની સ્ટીમરોમાં (ડોટર શીપ) ફેરબદલી કરવામાં આવે છે 
│   │   │   └── ઉદાહરણ: સલાયા, ગુજરાત